Bu konu Pinus sylvestris ve Pinus mugo bakımı ile ilgilidir, ama anlatacağım teknikler bazı düzenlemelerle Pinus nigra, Pinus uncinata ve Pinus ponderosa için de kullanılabilir.

İklimle ilgili bazı notlar

Başlamadan önce: Bu konuda anlattıklarımı işe yaradığını biliyorum, çünkü bunları kendi çamlarım üzerinde başarıyla uyguluyorum. Ama biliyorum ki herkes benim yaşadığım yerde yaşamıyor, ve iklimle ve mevsimler dünyanın farklı yerlerinde büyük değişimler gösteriyor. Bununla birlikte inanıyorum ki, teknikler aşağı yukarı aynı olacaktır ve sizin yapmanız gereken bu teknikleri bulunduğunuz bölgedeki duruma adapte etmektir. Yapılacak en iyi şey, bölgenizde yaşayan bonsai ile uğraşan bilgili bir kişiye, bölgenizdeki hava şartları ve bitkilerin gelişim şartları hakkında danışmak olacaktır.

Olabildiğince basit tutmaya çalıştım, böylece herkesin kolaylıkla anlayabilmesi ve kendi ağaçlarına bu teknikleri uygulayabilmesini amaçladım. Anlattığım bütün teknikler ( büyümesi gereken genç ağaçlar hariç ) her yıl uygulanmalıdır. Ağacınızı dengede tutmak ve iğne küçültmek vs için kullanılabilecek bir çok yöntem vardır. Benim anlattıklarımsa herhangi yeni başlayan birisi için gayet iyi bir başlangıçtır.

Çam Büyüme modeli ve Enerji bölgeleri

Enerji dengeleme tekniklerine girmende önce, çam ağaçlarının üzerindeki farklı enerji bölgelerini anlatmalıyım.

Çamlar genelde, ışığın geldiği yöne doğru , düzensiz, yukarı yönlü bir büyüme gösterirler. Olgunlaştıklarındaysa daha yatay bir büyüme görülür. Çam ağacına bir bütün olarak bakarsak, Ağacın/dalın dış kısımlarının, iç kısımlardan , gelişimsel olarak önemli ölçüde farklılık gösterdiğini söyleyebiliriz. Bu fark ağacın dış kısımlarının, diğer dalların gölgesinde kaldığı için ışığı büyük ölçüde engellenen iç kısımlardan, daha fazla ışık ve hava almasının bir sonucudur. Bir diğer neden de; çamların, ağacın tepesini ve dal uçlarını destekleyen büyüme modelidir.

Doğadaki tüm canlılarda olduğu gibi, sadece güçlü olan yaşayacaktır. Güçlü bölgeler zayıf bölgelere göre fotosentetik enerji sağlamada daha etkindirler, Tabii ki ağaç bu bölgeleri geliştirme ihtiyacı hissedecektir, ve büyük oranda enerjisini bu bölgelere yönlendirecektir. Zayıf bölgelerse sonuçta daha zayıflayacak ve sonunda öleceklerdir. Bu doğal bir süreçtir, yani endişelenmeyin: anlatacağım tekniklerle çamın her bölgesini dengeleyeceğiz, ve ideal şekilde ağacın her bölgesi eşit güçte olacaktır.

Bakım

Çam bakımı bütünüyle büyüme enerjisini ağaç içerisinde dağıtma tekniklerinin yönetimidir. Tüm çam bonsailerinde, mum çimdikleme, mum koparma, iğne koparma, ağır ve hafif budama ağacı sağlıklı ve dengede tutmak için çok önemlidir.

Öyleyse aşağı yukarı bakir kalmış, ihmal edilmiş bir ağaçla başlıyoruz diye düşünelim. Önce ağacınıza yakından bakıp, güç bölgelerinin arasındaki farkları görmeye çalışmalısınız. Ağacın dış bölgeleri iç kısımlardan daha güçlü görünecektir. Eğer uzun iğneleri ve güçlü sürgünleri incelerseniz bunu kolaylıkla görebilirsiniz. Öyleyse şu anda güçlü kısımlarla zayıf kısımları ayırt edebiliyorsunuz. Bunu yapabilmeniz gerekir.

Mum Çimdikleme ( Pinching )

Mum çimdikleme ile yeni büyümeyi dengelemenin ilk adımını atmış oluyoruz. İlkbaharda güçlü bölgelerdeki mumları 2/3 ya da 3/4 uzunluğundan çimdikliyoruz. ( Mumun gücüne göre ) İnce mumlara sahip Pinus sylvestris gibi ağaçlarda bunu işaret parmağı ve başparmağınızın tırnaklarıyla kolayca yapmak mümkündür.

Pinus mugo gibi daha kalın muma sahip çamlarda, bunu yapmanın en iyi yolu, bir elinizin işaret ve başparmağıyla mumu dibinden tutup, diğer elinizin işaret ve başparmağıyla mumu çekmek/kırmaktır. Bunu tek bir seferde temizce yapmaya çalışın. Bunu yaparak güçlü mumların gelişmesini büyük miktarda yavaşlatmış oluyoruz. Eğer bu yıl bütün diğer görevlerimizi de doğru yaparsak, seneye baharda çok daha az çimdikleme yapmak zorunda kalacağız, çünkü zaten ağaçtaki genel dengenin sağlanmasında büyük bit yol alınmış olacak.
UNUTMA: Sadece güçlü mumları çimdikle, güçlü bölgelerde bile zayıflara dokunma.


Mum Uzaklaştırma ( Koparma : Removing )

Mumları koparmada zamanlama alacağımız sonuç açısından çok önemlidir. Eğer mevsimin erken döneminde yapılırsa, istediğimiz sonucu alacak kadar büyümemişlerdir, çünkü sonuçta yeni tomurcuklar çok güçlü bir şekilde oluşacaklardır. Eğer geç yapılırsa, yeni tomurcuklar düzensiz bir şekilde, bazıları güçlü bazıları zayıf olarak oluşacaklardır. Ayrıca büyümek için önlerinde kısa bir zaman kalmış olacakltır. Peki mum koparmada doğru zamanlama nedir? Evet, aslında bunu kendi ağacınızı gözlemleyerek de anlayabilirsiniz, ama kural olarak, mumdaki iğnelerin dışa açılmaya başladığı ve elinizle değdiğinizde biraz daha sertleştiklerini hissettiğinizde doğru zamandır diyebilirsiniz.

Bu dönem geldiğinde, önce orta güçlü bölgelerdeki olmuş sürgünleri keskin bir makasla kesiyoruz.

10-14 gün sonra ( bu sizin ikliminizin ne kadar sıcak olduğuna bağlı ) güçlü bölgelerdeki olmuş mumları usaklaştırıyoruz.

Zayıf mumlara dokunma, güçlü bölgede olsalar bile.

Tavsiye: Mumları olabildiğince düz bir şekilde, geçen yılın sürgününün sadece 1-2 mm yukarısından kesin. ( Şekildeki gibi ). Eğer kesiminiz düz olmazsa yeni sürgünler değişik güçte olabilir.



Çamınız genel bir olgunluğa ulaştığında, iğne ve dallarda iyi bir denge sağlandığında ve tasarımınızda başarıya ulaştığınızda; ağacınızdaki dengeyi korumak için sadece çimdikleme yapabilirsiniz. Her yıl mum koparma çamlar için çok stresli ve gereksiz bir işlemdir. Ağacınız dengesini ve şeklini bozacak şekilde büyüdüğü zaman tekrar uygulayabilirsiniz.



Ağaç mumlar koparıldığında büyüme döneminin ortasında olduğu için, hızlı bir şekilde, koparılan mumun yarasını etrafında bolca yeni tomurcuk vererek cevap verecektir. Ayrıca bu, dalın üzerindeki güçlü ve zayıf tomurcukların da gelişmesini de tetikleyecektir. Bu yine yaşadığını iklime bağlı olarak 2-4 haftada gerçekleşecektir. Zayıf bölgelere, güçlü bölgelerden daha önde bir başlangıç yapma imkanı sunarak ağacın değişik enerji bölgeleri arasındaki enerji dağılımını büyük ölçüde dengelemiş olduk.

Mayıs 2006: 2005 teki mum koparma işleminden sonra bu yaşlı Mugo çamındaki yeni tomurcuklara bakınız

Haziran 2006: Aynı bölgenin üstten görünüşü. Bu zayıf bölgedeki canlanma, mutluluk verici!

Tavsiye: Gelişimlerinin erken evrelerinde olan mugo çamlarında, yeni mumların biraz daha uzamasına müsaade edilmesi iyi bir düşünce olacaktır. Bu şekilde dallarda iletilen enerji daha fazla olacaktır. Böylece eğer mumları kopartırsanız, hatta geçen yılın sürgününden budarsanız, ve hatta ağaç çok güçlüyse 2-3 yıl öncesinin sürgünlerinden budasanız bile ağaç, dalın üzerinde birçok yeni tomurcuk vererek cevap verecektir. ( Alttaki resim )


 Geçen yılki mum kesme işlemi, bu yamadori sarıçamda, dalda birkaç yeni tomurcuk gelişmesine yol açmış.



Güçlü sürgün bir kez daha birkaç mm bırakılarak kesiliyor. Kalan parça bir süre sonra ölecek, ama etrafında yeni sürgünlerin çıkmasına yarımcı olacaktır. Dal üzerindeki mumlar daha hızlı gelişecek, çünkü artık enerjinin tamamını onlar alıyor.

 Mum kesilirken bırakılan küçük parçayı not edin, bu birçok güçlü tomurcuğun oluşmasına yardım edecek.

Bu yamadori sarıçamda mum kesim işleminin sonucu. Dalın heryerinde yeni tomurcuklar oluşmuş. A tomurcuğunu yeniden kesebilirsiniz, ve B, C, D tomurcuklarını gelecekteki dallanma için kullanabilirsiniz. Ya da B, C ,D tomurcukların birinden itibaren dalı kısaltabilirsiniz ki bunlar da daha fazla geriden tomurcuklanmaya neden olacaklardır.

Tomurcuk Seçimi

Daha sonra yeni tomurcuklar yeterince geliştiğinde, kalmasını istediğiniz tomurcuklara zarar vermemeye dikkat ederek istediğiniz tomurcukları uzaklaştırabilirsiniz. Orta güçlü sürgünlerde iki güçlü tomurcuk, güçlü sürgünlerde iki zayıf tomurcuk bırakın. Böyle yaparak, bütün ağaçtaki enerji dağılımını daha fazla dengelemiş olacağız ve sonraki yıl, ağacın dengesini sağlamak için daha az emek sarf edeceğinizi göreceksiniz.

Pinus sylvestris’te iğne inceltme ( needle thinning )

İğne koparma bu gelişim döneminin son ana görevidir, eğer yapılmazsa, daha önce yaptıklarımızın hepsi boşuna demektir. Bunun Pinus sylvestris ve Pinus ponderosa’da yapılan şekli, Pinus mugo türlerinde yapılan teknikten farklıdır. Önce Pinus sylvestris’te yapılış tekniğini anlatacağım. Daha az iğne, sürgünlere daha az enerji akışı demektir. Sonbaharda eski iğneleri koparıyoruz, böylece iç ve zayıf bölgelere daha fazla ışık be hava akımı ulaşmasını sağlamış oluyoruz. İğneleri büyüme yönlerine doğru koparmaya çalışın, böylece ağaçın kabuğuna zarar verme olasılığınız azalacaktır. Ben iğnelerin çıkış yerinde etraflarını saran kının hemen üstünden, keskin ve temiz bir makasla kesmeyi tercih ediyorum. Benim deneyimim bu kınları ( Kılıfları ) bırakmanın, iğneleri kopardığımız durumdan daha fazla geri tomurcuklanmayı sağladığı yönündedir, zira yeni tomurcuklar bu bölgelerde oluşacaktır ve koparma işlemiyle zarar görmektedirler. Bırakacağınız küçük parçalar çok hoş görünmeyecektir, ama bunlar eninde sonunda döküleceklerdir ve ağacın gelişim sürecinin erken dönemlerinde ağacın görünüşünü fazla dert etmemelisiniz.

Sonbaharın sonunda kuvvetli sürgünlerde 5-6 çift bırakılarak bu yılın iğneleri kesilir/ koparılır.
Aynı şey 2 hafta sonra orta kuvvette dallara 8-10 çift iğne bırakılarak uygulanır.
Yine, zayıf sürgünlere dokunulmaz.

İğne koparma ağaç için yorucudur, bu sebeple sadece sağlıklı ağaca uygulanmalıdır. Burada anlatılan diğer tekniklerde olduğu gibi, ne yaptığınıza iyi bakın, sürgünleri karşılaştırarak uygulayın. Adım adım neler planladığınızı düşünün, ve ne yaptığınızı yazın ve fotoğraf alın ki, bir sonraki yıl yaptığınız işlemin ağaç için faydalı olup olmadığını, değiştirmeniz gereken şeyler olup olmadığını görebilin.

Tavsiye: Eğer bir iki iğneli çamda kınlara zarar vermeden, iğne koparma işlemi yapmakta zorlanıyorsanız, bir iğneyi hafifçe parmaklarınızın arasında döndürerek koparmayı deneyin. Parmaklarınızın arasında çeyrek tur döndürüp çekin, bu işe yarayacaktır.

Tavsiye: Pinus sylvestris veya Pinus ponderosa ile çalışmaya başladığınızda, ağacın güçlü bölgesi ile orta güçte olan bölgesi arasında büyük farklılık olabilir. Bu durumda mum kesme ve iğne koparma işlemleri birlikte uygulanabilir. Orta bölgede mumları kestiğiniz zaman, aynı zamanda güçlü bölgede iğne koparma uygulayabilirsiniz. Bu güçlü sürgünlerin gelişimini daha da yavaşlatacaktır. Her şey yolunda giderse bu sadece ağaçla çalışılan ilk yıl olacaktır. Bir sonraki yıl bölgeler arasındaki farklar daha az belirgin olacaktır.

Pinus mugo ve mugo çeşitlerinde iğne inceltme

Pinus mugo’nun gelişiminin erken dönemlerinde, önceki büyüme dönemlerinden kalan iğnelerin dallarda bırakılması daha iyi olur. Başarılı bir geriden tomurcuklanma buna bağlıdır, çünkü yeni tomurcuklar bu iğnelerin dibinden çıkacaktır. Ağacın gelişiminin ileriki dönemlerinde, çalışabileceğiniz kadar mum elde ettiğinizde, eski iğneleri kesebilirsiniz.

Mugo çamında hiçbir zaman iğne koparmazsınız. Geçen yılın iğnelerini bile! Her zaman kınların 3-4 mm üzerinden makasla kesilmelidir. Bu şekilde bu iğne saplarının olduğu yerlerden daha fazla geri tomurcuklanma olacaktır. Hatta geçen yılın iğne saplarından bile tomurcuklanma olacaktır, çünkü kuruyup dökülene kadar enerji almaya devam ediyorlar. Son yılın iğnelerini ancak bitmiş bir Pinus mugo ağacında – daha önce Pinus sylvestris’te anlattığım gibi- ağacın şekli ve dengesini korumak için uzaklaştırabilirsiniz.

Dal budama

Mugo çamı ve çeşitleri, diğer iki iğnelilerden daha güçlü olsalar da, hepsi ağır budamaya bile iyi cevap verir ve bu sonbaharın sonu, kışın başlangıcı gibi yapılırsa, yaşlı dallarda bile geriden tomurcuklanmaya neden olabilir.
Güçlü bölgelerde ihtiyacınız olmayan tüm dalları budayın, ama zayıf bölgelerde ne budadığınıza dikkat edin. Kalın bir dal budadığınızda geride bir sapçık bırakmak iyi olacaktır, böylelikle doğal yoldan kurumasına imkan tanınmış olacaktır. Bu şekilde ağacın bu yeni açıklığın etrafında kendine yeni bir yol çizmesi için zamanı olacaktır. Böylece kestiğimiz dalın üstündeki dalın ( daha kötü de olabilir ) kuruması riskini önlemiş oluruz. Dal tamamen kuruyunca istersek jin ( kuru dal ) olarak kullanabileceğimiz gibi istersek tamamen ortadan kaldırabiliz de. Eğer ortadan kaldırmayı düşünüyorsanız, kuru dalı oyarak çıkarın (ç.n: carve = oymak. Düz kesmeyin biraz içeri oyuk olsun ) böylece daha kolay ve daha doğal bir iyileşme elde edersiniz. Yine bu ağır budama işlemini sadece sağlıklı ağaca uygulayın, ve yine, her yıl uygulamayın



Tavsiye: Mugo türlerinde eski büyümenin olduğu dallarda içe doğru budama yapmak mümkündür. Tabii içe doğru bazı mumlar ve eski iğneler olmalıdır. ( Bu onları saklamamızın nedeni ! ) Bu olgun bir bonsaide kış sonu ilk bahar başı gibi yapılabilir. Ya da daha önce belirttiğim gibi, mumların büyüyüp açıldığı yaz başı yaz ortası gibi yapılabilir. Bu işlem bazen harika sonuç verir.

Çam gübreleme

Ağaç gübreleme çok kişisel bir iştir, burada yazılansa benim kendi ağaçlarıma uyguladığım yöntemdir. Özellikle gübrelemede, bonsainizin gübreyi ne zaman, ne kadar ve nasıl verdiğinizde nasıl cevap verdiğini gözlemleyin.

Besin döngüsüne ilkbaharda çok hafif, su yosunu bazlı bir yaprak gübresi (foliar fertilizer ) ile başlıyorum. Hava sıcaklığı biraz daha artınca, suda çözünebilen sıvı bir gübre veriyorum. Katı gübre toprak sıcaklığı 17 derecenin altındayken işe yaramaz ama, sıvı gübre, ağacın sistemine daha düşük sıcaklıklarda bile girebilir. Hava sıcaklığı uzun bir süre yeterli sıcaklıkta giderse, ve tomurcuklar güçlü bir şekilde büyümeye başlarsa suda çözünebilen ‘ super bio gold ‘ gübre veriyorum. Mumların büyümesi sırasında her zaman gübre vermem. Eğer ağaç çalışmanın erken dönemlerindeyse ve büyümeye ihtiyacı varsa, ya da büyüme döneminde ağacın eski gelişim bölgelerine doğru bir budama yapmayı düşünüyorsam gübre veririm.

Yaz başında mum kesiminden sonra organik gübre veririm. Yazın en sıcak döneminde gübre vermiyorum, yaz sonunda çamların ikinci büyüme atılımında tekrar başlıyorum. Bu dönemde özellikle kökler çok büyüyecektir. Bu aynı zamanda çamlarda söküm ve saksı değişimi için neden iyi bir dönem olduğunun da açıklamasıdır. Sadece birkaç hafta güçlü güneş ışığından, ve kış boyunca dondan korunmalıdır.
Sonbahar boyunca 2-3 kere azotsuz gübre ile gübreliyorum. ( PK gübre )

Tavsiye : Çamlarınızda ‘superthrive’ ( thrive = büyümek, serpilmek ) kullanmayın, bu çamların yaşamı için gerek duyduğu mikroorganizmalara zarar verecektir.


Çamlarda saksı değiştirme


Saksı değişimi için zamanlama: Bu yazıyı yazdığım zaman kadar, çamlarımı hep ilkbahar sonu/ yaz başında tomurcukların belirgin bir şekilde kabardığı ve ciddi bir gece donu olma ihtimalinin kalmadığı zamanda yapıyordum. Bu zamanlama şu ana kadar benim açımdan işe yaradı, ama şu sıralar, yıllık kök büyüme döneminin başlama zamanından önce Temmuz/ Ağustos aylarında saksı değiştirmenin daha güvenli olduğuna daha çok ikna olmaya başladım . Ağaç en kuvvetli dönemindedir ve uzun sürecek olan saksı değişimi stresini daha çabuk üstünden atacaktır. En iyi bir şekilde iyileşme sağlanması için sıcaklıklar doğru seviyelerdedir. Şimdi rutin düzenimi bu yönde değiştirip ne olacağına bakacağım. Tabi sonuçları da bu yazıya ilave edeceğim.
Ne budanmalı? Kök budamasında dikkatli olun. Uzun ve şişman kökler yararsızdır ve besleyici köklerin çıktığı yere kadar budanmalıdırlar. Bu, ağacın enerjisini yeniden yönlendirmesini sağlayacak ve ağaç yeni besleyici kökler çıkaracaktır, tıpkı bir dalı budadığınızda yeni dalcıkların çıkması gibi. Mümkün olduğunca çok besleyici kökü korumaya çalışın. Büyük kökler birkaç saksı değişiminde kesilmelidir ki, kalın kökler, besleyici kökler geliştirebilsinler. Böylece bir dahaki saksı değişiminde kökü daha da geriden budayabilirsiniz. Sonunda sadece besleyici köklerden oluşan yoğun bir kök sistemi ortaya çıkacaktır.
Sökümden yada fidanlıkta dikildiği topraktan kalan eski toprak, ilk saksı değişimde mümkün olduğunca uzaklaştırılmalıdır. Özellikle dağ toprağı bir taş kadar sert olabilmektedir, ne suyu geçirir ne de köklerin gelişmesine izin verir.
Saksı değişiminin sıklığı: Hiçbir çamda çok sık saksı değiştirmeyin, hiçbir çam saksı değişimi meraklısı değildir. Eğer çam güzel bir toprağa dikilmişse 3 yılda bir yeterinden fazladır. Eğer ağaç bitmiş bir bonsai ise 5 yılda bir daha iyidir. Şunu aklınızda tutun, çamlarda her saksı değiştirmede onu gençleştirirsiniz ve bu ( iyileşme döneminden sonra ) çok miktarda kök gelişimi ve bunu takiben yeni mumların yine güçlü ve düzensiz büyümesine neden olur. Böylece ağacın dengesini sağlama döngüsü yeniden başlamış olur. Bu özellikle ağacınızı en güzel haliyle sergilemeyi düşündüğünüzde dikkate alınması gereken bir durumdur. ( Ağacın her tarafında iyi dengelenmiş küçük iğneler, ve olgun bir görüntü veren toprak örtüsü )

Mikoriza aşılama: Her zaman eski toprağınızdan yeni karışıma bir ölçek karıştırın. Bu eski toprak çam için yaşamsal önemi olan mikoriza mantarları ile doludur. Şunu unutmayın, eğer bu işlemi yapmazsanız , yeni taze toprakta çamınızın mutlu olacağı miktarda mikoriza oluşana kadar 2 yıl geçmesi gerekebilir.

Saksı değişiminden sonra sulama: Aklınızda bulunsun, yeni saksı değiştirmiş bir çam ağacı, daha az su kullanır. Yani yine cömertçe sulamaya başlamadan önce bir süre kuru kalmasına izin verin.
Ağaca su püskürtülmesi iyileşmeye yardımcı olacaktır.
Gübrelemeyi ağacın iyileştiğini ve büyüme belirtileri gösterdiğini gördüğünüzde yapabilirsiniz.